Onlangs kon onze directeur Dicky Nieuwenhuis weer eens op reis om een bezoek te brengen aan een van de drie kernlanden van SeeYou: Rwanda. Behalve goede contacten met lokale partners, leverde dit haar ook weer een aantal inspirerende ontmoetingen op. “Je ziet wat we kunnen bereiken met SeeYou, je kunt echt iemand zijn of haar leven weer teruggeven.”
Het bezoek aan Rwanda vond ongeveer een maand geleden plaats, zo vertelt Nieuwenhuis. “Mijn eerste reis na een hele lange tijd van coronabeperkingen. Voordat COVID-19 zijn intrede deed, had ik een lange tijd niet gereisd. En juist toen ik weer van plan was om onze partners in het buitenland op te zoeken, toen ging de wereld op slot.”
Nieuwenhuis is nu sinds 2017 directeur van SeeYou. Een mooie periode, maar lang niet voldoende om alle landen al te hebben bezocht waarmee SeeYou samenwerkt. “We hebben onlangs besloten dat Ethiopië, Cambodja en Rwanda onze kernlanden worden, landen waar we ons intensief op focussen met een breed inclusief programma. Rwanda was een hele logische keuze om nu te bezoeken, want het was de enige van de drie waar ik nog niet was geweest.”
Samen met Jasper Oei, programma teamleider bij SeeYou, bezocht ze verschillende lokale partners om met de plaatselijke directeuren te spreken over de voortgang, waar mensen tegenaan lopen en hoe zaken beter zouden kunnen.
“De diverse projecten die we steunen willen we zien, de partners wil je spreken, maar ook organisaties waarmee zij samenwerken, een bezoek aan de ambassade en soms willen een van onze partners graag iets laten zien. En daarnaast is het ook gewoon belangrijk om je gezicht te laten zien. Het is een kwestie van een mooie balans vinden voor zo’n reis, want de tijd vliegt voorbij.”
Voorkomen én genezen
In Rwanda werkt SeeYou met twee hoofdprogramma’s: inclusieve oogzorg en een programma voor inclusie van mensen diverse beperkingen in gezondheidszorg, onderwijs en werk.
“Binnen inclusieve oogzorg staat het hele preventiepalet voor blindheid centraal. Hoe kun je voorkomen dat mensen blind worden?”
Hierin valt al een wereld te winnen, zo legt ze uit. “75 procent van de gevallen van blindheid in Rwanda hadden voorkomen kunnen worden, bijvoorbeeld door betere hygiëne of door het probleem eerder te behandelen. Zeker op het platteland gaan mensen namelijk pas naar de oogarts als het al te laat is.” SeeYou heeft daarom verschillende trainingen opgezet voor de plaatselijke bevolking.
“Die is voor gezondheidsmedewerkers én lokale docenten. Als iemand dan met de ogen zit te knijpen in het klaslokaal, dan kan de docent dat signaleren en diegene naar een gezondheidswerker sturen voor een oogcheck. Die gezondheidswerker is weer door ons getraind om te signaleren of het kind doorgestuurd moet worden naar een specialist. Daarnaast zetten we in op een brede mediacampagne voor meer bekendheid, eventueel vervoer naar het ziekenhuis en in sommige gevallen vergoeden we zelfs de behandelingen. Zeker voor onverzekerden is behandeling vaak onbetaalbaar.”
Ook in het programma voor inclusief (vak)onderwijs en werk worden gezondheidsmedewerkers en lokale docenten begeleid en ondersteund. “Centraal staat hoe kinderen en jongeren met een (visuele) beperking volwaardig lid van de maatschappij kunnen zijn, dus inclusief passend werk. Daar zit natuurlijk ook altijd een lobbycomponent aan, zodat de overheid hier meer aandacht voor heeft.”
Bezoek aan de Kabgayi Eye Unit
In Rwanda zijn de Umbrella of Organizations of Persons with Disabilities in the fight against HIV&AIDS and for Health Promotion (UPHLS) en de Kabgayi Eye Unit (KEU) de belangrijkste partners van SeeYou.
KEU is een oogkliniek die in 1993 is opgericht en heeft een centrale rol in de werkzaamheden van SeeYou in Rwanda. “SeeYou richt zich samen met KEU op een specifiek gebied in Rwanda, de Westelijke provincie. Het oogziekenhuis doet alle behandelingen, organiseert trainingen voor gezondheidspersoneel in de lokale gemeenschappen, en in de districtziekenhuizen .”
KEU is een privaat ziekenhuis dat erkend wordt door de overheid en onderdeel is van het bisdom van Kabgayi. “De katholieke kerk speelt een hele actieve rol in Rwanda, zeker in de zorg. Het is een partner die helemaal vergroeid is met de samenleving. Dat vinden wij belangrijk als SeeYou, het zegt iets over de duurzaamheid van de activiteiten op lange termijn. Het oogziekenhuis staat ook op het terrein van de bisdom.” Dicky heeft een mobiel team mogen ontmoeten dat scholen in de omgeving traint en docenten voorbereid om met blinde kinderen omgaan. Heel mooi om te zien.”
Dokter Theophile Tuyisabe
Een andere bijzonder ontmoeting van Nieuwenhuis was met dokter Theophile Tuyisabe, oogarts en directeur van de KEU.
“Een van de negentien oogartsen in heel Rwanda. Op een bevolking van twaalf miljoen. In Nederland hebben 690 oogartsen op een bevolking van zeventien miljoen. Dat zegt wat over de capaciteiten waarmee ze daar moeten werken.”
Directeur Dicky Nieuwenhuis
Daar komt nog bij dat bijna de helft van de oogartsen in Rwanda internationale artsen zijn, zo vertelt ze. “Dat betekent dat ze op een dag zomaar weer kunnen vertrekken. Natuurlijk zijn dit bevlogen mensen die goed werk leveren, maar dat blijft een risico. Hoewel Rwanda een van de meest ontwikkelde landen van Afrika is, hebben ze op dit gebied hele beperkte capaciteiten.”
Dokter Theophile komt zelf uit Kabgayi en kent het gebied dus waarin hij werkt. Nieuwenhuis sprak uitgebreid met hem en raakte onder de indruk van de toewijding van deze Rwandese oogarts. “Hij vertelde me dat het zeker niet zijn droom was om oogarts te worden, eigenlijk studeerde hij geneeskunde om gynaecoloog te worden.” Zijn band met de regio zorgde er echter voor dat hij weer terugkeerde naar Kabgayi.
“Zo kwam hij op een dag in de KEU – hij was in die tijd op bezoek bij zijn ouders – en zag hij de enorme rij mensen voor het oogziekenhuis, wachtend op hulp. Er was zo’n enorme nood dat hij besloot om de mensen uit zijn geboorteplaats te helpen.”
Volgens haar typeert het de man, dat hij daarin geen grote woorden gebruikt, maar aanvoelt waar hij nodig is en dus waar hij hoort te zijn. “Daarbij werkt hij echt keihard, als arts én als directeur. Iedere dag komen er zo’n 200 mensen langs, waarvan hij er gemiddeld 25 moet opereren. Doordeweeks leeft hij – in de spaarzame uren die hij niet werkt – in een woonruimte bij het ziekenhuis. ’s Ochtends vroeg op en ’s avonds pas laat weer naar bed, zodat hij in het weekend weer bij zijn gezin in Kigali kan zijn.”
Ook gedurende zijn vierjarige opleiding tot oogarts heeft hij langere tijd niet bij zijn gezin gewoond. Dit vond Theopile behoorlijk lastig. “Mijn vrouw en ik hadden net ons eerste kind gekregen en toen moest ik hen achterlaten in Rwanda. Ik heb ze enorm gemist. Wat me op de been hield was het beeld van die wachtende mensen. Straks kan ik écht iets betekenen.”
‘Je geeft iemands leven terug’
Dokter Theophile vertelde eveneens hoe hij zich met de KEU richt op hele jonge kinderen. Er zijn in Rwanda namelijk drie gespecialiseerde ziekenhuizen en behalve dat de KEU zich richt op oogzorg, is het ook gespecialiseerd in het behandelen van jonge kinderen.
“In Rwanda is oogkanker een groot probleem onder jonge kinderen. In Nederland komt het ook wel voor, maar daar worden de ogen van kinderen vroeg gescreend en worden ze er al uitgepikt als er een klein vlekje te zien is. In Rwanda wordt dit nog heel vaak veel te laat herkend”, vertelt Nieuwenhuis. En dat levert af en toe hartverscheurende verhalen op.
“Ouders brengen hun kinderen vaak pas bij de oogarts als de oogkanker al ver gevorderd is, en hun kind dag en nacht huilt. Dan heeft de tumor zich vaak al ver ontwikkeld en is het zo groot geworden dat het hele oog eruit moet om het kind te redden. Ouders hebben dan de keuze of ze het oog willen laten verwijderen of dat ze willen wachten tot het kind overlijdt. Er zijn ouders die ervoor kiezen om niet te behandelen.”
Dat zegt iets over het stigma dat er nog altijd is rondom blindheid, zo legt Nieuwenhuis uit. “Wellicht zit er ook iets in van hopen dat het meevalt of hopen een wonder. Gelukkig kiezen veel behandelen, maar SeeYou kan hier nog veel meer betekenen voor de mensen.”
Het zijn momenten van groot verdriet, maar ook van grote blijdschap, vertelde dokter Theophile aan haar. “Hij vertelde over een tiener die vrijwel blind was geworden door staar, maar die hij heeft kunnen behandelen. Zij kwam onlangs weer bij hem langs, huilend van blijdschap. Ze kon weer naar school en weer aan het werk. Je doet zoveel meer dan ogen repareren, vertelde hij me. Je geeft iemands leven terug.”
